دلایل و علائم خرابی کاتالیزور؛ نشانه‌ها، زمان و هزینه تعویض

یکی از قطعات مهم و البته گران‌قیمت در خودروهای امروزی کاتالیزور است که نقش بسیار پررنگی در کاهش آلایندگی خودروها دارد؛ اما دلایل و علائم خرابی این قطعه چیست؟ در ادامه این سؤالات پاسخ خواهیم داد.

کاتالیزور چیست؟

کاتالیزور یا مبدل کاتالیزوری قطعه کوچک اما مهمی در سیستم اگزوز خودرو است که باعث کاهش آلایندگی‌های تولیدی موتور می‌شود. شیوه کار این قطعه تبدیل گازهای خروجی موتور به گازهای کمتر آلاینده و کم‌ضررتر است. این گازهای آلاینده شامل اکسیدهای نیتروژن (NOx)، کربن منواکسید (CO) و هیدروکربن‌های نسوخته (HC) هستند. کاتالیزور خودروها معمولاً از فلزات گران‌قیمتی مانند پلاتین، پالادیوم و رودیوم ساخته می‌شوند. زمانی که گازهای آلاینده از سیستم اگزوز موتور به کاتالیزور وارد می‌شوند، این فلزات از طریق واکنش‌های شیمایی، گازهای مضر را به گازهای کمتر آلاینده مانند نیتروژن، دی‌اکسید کربن و بخار آب تبدیل می‌کنند. به‌این‌ترتیب، کاتالیزورهای خودرو کمک می‌کنند تا آلودگی هوا کاهش یابد و گازهای گلخانه‌ای کمتر شوند. معمولاً کاتالیزور خودرو در بخشی از سیستم اگزوز نصب می‌شوند. به‌طورکلی، کاتالیزورهای خودرو برای کاهش آلودگی هوا بسیار مهم هستند و بدون آن‌ها، خودروها به منابع آلوده‌کننده‌ای تبدیل می‌شوند. هرچند بسیاری از خودروهای قدیمی کاتالیزور نداشتند، اما در حال حاضر، استفاده از کاتالیزور در خودروها در بسیاری از کشورها اجباری است.

دلایل خرابی کاتالیزور خودرو

خرابی کاتالیزور به‌عنوان یک قطعه بااهمیت در سیستم اگزوز می‌تواند منجر به مشکلاتی شود. در زیر به اصلی‌ترین دلایل خرابی کاتالیزور در خودروها اشاره می‌کنیم:

خرابی سیستم تزریق سوخت

اگر سیستم تزریق سوخت درست عمل نکند، ممکن است بیش از حد سوخت وارد موتور شود که در این صورت، مقداری از این سوخت در سیلندرها نمی‌سوزد و به‌صورت نسوخته وارد سیستم اگزوز می‌شود که به کاتالیزور آسیب خواهد زد.

خرابی سنسور اکسیژن یا اشکال در سیستم جرقه‌زنی

خرابی سنسور اکسیژن، اشکال در سیستم جرقه‌زنی موتور و یا مشکلی در زمان‌بندی احتراق موتور، موجب خروج سوخت خام از سیلندرها شده که این سوخت می‌تواند درون اگزوز آتش بگیرد و با تولید حرارت زیاد به کاتالیزور آسیب جدی بزند.

ورود روغن یا ضدیخ به سیستم اگزوز

اگر موتور خودرو روغن‌سوزی داشته باشد یا به دلیل مشکل واشر سر سیلندر، آب و ضد یخ وارد سیلندرها شود، این مواد نهایتاً وارد سیستم اگزوز شده و به کاتالیزور آسیب می‌زنند.

تصادف

درصورتی‌که خودروی تصادف شدیدی داشته باشد، ممکن است کاتالیزور آسیب ببیند و خراب شود.

علائم خرابی کاتالیزور خودرو

به‌طورکلی، علائم خرابی کاتالیزور می‌توانند بسته به نوع مشکل متفاوت باشند ولی در زیر به برخی از اصلی‌ترین علائم خرابی کاتالیزور در خودروها اشاره می‌کنیم:

بد کار کردن موتور

درصورتی‌که کاتالیزور دچار مشکل شود، قسمت‌هایی از آن مسدود شده و گازهای خروجی اگزوز به‌خوبی نمی‌توانند خارج شوند. درنتیجه، موتور سخت روشن می‌شود، بد کار می‌کند، لرزش خواهد داشت و مصرف سوخت افزایش پیدا خواهد کرد.

کاهش شتاب خودرو

یکی از نشانه‌های متداول خرابی کاتالیزور کاهش شتاب خودرو خصوصاً در هنگام آغاز حرکت است زیرا ازآنجایی‌که گازهای خروجی اگزوز به‌خوبی نمی‌توانند خارج شوند، توان موتور کم می‌شود.

افزایش دمای موتور

درصورتی‌که کاتالیزور دچار مشکل شود، ممکن است دمای موتور بالا برود. این می‌تواند درنتیجه جمع شدن سوخت نسوخته در سیستم اگزوز باشد.

صدای عجیب از سیستم اگزوز

درصورتی‌که کاتالیزور دچار مشکل شود، ممکن است صدای عجیبی از سیستم اگزوز شنیده شود. این صدا ممکن است ناشی از جمع شدن سوخت نسوخته در کاتالیزور باشد.

خروج بوی نامطبوع از اگزوز

درصورتی‌که کاتالیزور دچار مشکل شود، بوی نامطبوعی شبیه تخم‌مرغ گندیده از اگزوز خودرو به مشام خواهد رسید. این شایع‌ترین علامت خرابی کاتالیزور است.

افزایش آلایندگی

با خرابی کاتالیزور، آلایندگی‌های خودروی افزایش پیدا کرده و در صورت مراجعه به مراکز اخذ معاینه فنی، خودرو به دلیل آلودگی بالا رد می‌شود.

عمر مفید کاتالیزور خودرو

کاتالیزور هم مثل همه قطعات فنی خودرو عمر مشخصی داشته و پس از مدتی باید تعویض شود. عمر مفید این قطعه به عوامل مختلفی مثل کیفیت سوخت، شرایط رانندگی، نگهداری و مراقبت دوره‌ای از خودرو و نحوه استفاده از خودرو بستگی دارد اما معمولاً کارایی کاتالیزور پس از ۱۰۰ تا ۱۲۰ هزار کیلومتر پیمایش کاهش پیدا خواهد کرد. البته با رعایت نکاتی می‌توان عمر این قطعه گران‌قیمت را افزایش داد.

مراقبت و نگهداری دوره‌ای خودرو

انجام اقداماتی مثل تعویض به‌موقع فیلتر هوا، تعویض روغن موتور و بررسی یا تعویض قطعات فنی موتور مثل انژکتورها و شمع‌ها می‌تواند در افزایش عمر مفید کاتالیزور مؤثر باشد.

استفاده از سوخت باکیفیت

استفاده از سوخت باکیفیت بالا که تمیز و بدون ناخالصی باشد، می‌تواند به حفظ کیفیت کارکرد کاتالیزور کمک کند.

 رانندگی بهینه

رانندگی با سرعت ثابت، بدون تعجیل و همچنین استفاده از ترمز موتور به‌جای ترمز پایی، می‌تواند عمر کاتالیزور را بیشتر کند.

معایب حذف کاتالیزور خودرو

برخی افراد معتقدند که حذف کاتالیزور باعث بهبود نفس کشیدن موتور شده و درنتیجه شتاب خودرو افزایش پیدا می‌کند اما حذف این قطعه می‌تواند مشکلات جدی و ضررهای بسیاری را برای خودرو و محیط‌زیست ایجاد کند.

افزایش شدید آلایندگی خودرو

حذف کاتالیزور خودرو می‌تواند آلایندگی موتور را تا ۳۰ برابر افزایش دهد. کاتالیزور گازهای مضری که از موتور تولید می‌شوند را تصفیه می‌کند و بدون وجود این قطعه، این گازهای مضر مستقیماً وارد هوا می‌شوند و می‌توانند برای سلامتی انسان‌ها و حیوانات بسیار مضر باشند.

افزایش مصرف سوخت و سروصدای موتور

حذف کاتالیزور شاید در کوتاه‌مدت باعث افزایش شتاب خودرو شود اما نهایتاً می‌تواند آسیب‌های جدی به موتور وارد کند و باعث افزایش مصرف سوخت و سروصدای موتور شود.

خرابی قطعات دیگر

حذف کاتالیزور می‌تواند باعث خرابی قطعات دیگر خودرو شود. به‌طور مثال، حذف کاتالیزور می‌تواند افزایش دمای موتور را به دنبال داشته باشد که ممکن است باعث خرابی سایر قطعات موتور شود.

هزینه تعویض کاتالیزور

همان‌طور که گفته شد، کاتالیزور قطعه گران‌قیمتی است و خرابی آن می‌توان هزینه گزافی روی دست مالک خودرو بگذارد. در بین خودروهای بازار کشورمان، ارزان‌ترین کاتالیزور را پراید یورو ۲ با قیمتی در حدود یک میلیون و ۶۰۰ هزار تومان دارد اما این رقم در پراید یورو ۴ حدود یک میلیون تومان بیشتر خواهد بود. این قطعه در دیگر خودروها مثل تیبا، پژو پارس، پژو ۲۰۶ و رنو تندر ۹۰ بین دو میلیون و ۷۰۰ هزار تومان تا بیش از سه میلیون تومان قیمت دارد.